Zarówno odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie są formami rekompensaty za poniesione szkody, ale dotyczą różnych rodzajów szkód. Pojęcia te często bywają używane zamiennie i wielu osobom może się wydawać, że odszkodowanie i zadośćuczynienie to to samo.
O ile w codziennym życiu nie ma to większego znaczenia, tak rozpatrując te zagadnienia na gruncie prawnym są to zupełnie inne roszczenia.
Nawet jeśli źródłem powstania roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie jest to samo zdarzenie, np. wypadek komunikacyjny, to dotyczą innych strat i inne też są możliwości ich dochodzenia.
Co to jest odszkodowanie?
Odszkodowanie ma na celu naprawienie szkód majątkowych, czyli strat finansowych lub materialnych. Przykładem takich strat są: koszty leczenia po wypadku, naprawa uszkodzonego samochodu, utracone zarobki, zwrot kosztów pogrzebu.
Odszkodowanie ma na celu przywrócenie stanu sprzed powstania szkody. Podstawowym celem odszkodowania jest zatem doprowadzenie do stanu jakby szkoda nigdy nie nastąpiła.
Sama szkoda może dotyczyć osoby (np. ponoszenie wydatków na leczenie urazów odniesionych w wypadku, koszty leków, rehabilitacji, zakupu specjalistycznego sprzętu medycznego, odpowiednich produktów żywieniowych, opieki, terapii psychologicznej) lub jej majątku (np. uszkodzenie samochodu, koszty holowania, koszty wypożyczenia samochodu zastępczego).
Zgodnie z polskim porządkiem prawnym odszkodowanie powinno pokryć zarówno poniesione straty (tzw. damnum emergens), jak też utracone korzyści (tzw. lucrum cessans), czyli to wszystko co poszkodowany osiągnąłby, gdyby nie doszło do zdarzenia.
W praktyce najczęściej dotyczy to utraconych dochodów z powodu przebywania na zwolnieniu lekarskim.
Wysokość odszkodowania
Kwota odszkodowania powinna odpowiadać wartości poniesionej szkody. Odszkodowanie nie powinno prowadzić do wzbogacenia po stronie osoby poszkodowanej a jedynie do wyrównania jej strat i albo przywrócenia stanu poprzedniego, co w wielu przypadkach jest po prostu fizycznie niemożliwe albo wypłata odpowiedniej sumy pieniężnej.
Odszkodowanie jako naprawienie szkody to rekompensata za szkodę materialną, którą przynajmniej teoretycznie można stosunkowo łatwo obliczyć, gdyż odnosi się ona do pewnych mierzalnych i obiektywnych faktów zwłaszcza w przypadku szkody na mieniu.
W tym miejscu warto wspomnieć, iż kwota odszkodowania może ulec zmniejszeniu w sytuacji, kiedy poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody. Wówczas obowiązek naprawienia szkody ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Przy czym zakłady ubezpieczeń szacując szkodę bardzo często wskazują na przyczynienie się poszkodowanego jako przesłankę do obniżenia należnego odszkodowania.
Co to jest zadośćuczynienie?
Zadośćuczynienie ma na celu złagodzenie skutków szkód niemajątkowych, czyli krzywdy moralnej, bólu, cierpienia psychicznego takich jak: ból i cierpienie po wypadku, utrata zdrowia, utrata bliskiej osoby, rozstrój zdrowia psychicznego.
Szkoda niemajątkowa polega na takim naruszeniu dóbr chronionych przez prawo, które nie znajdują wyrazu w sytuacji majątkowej poszkodowanego.
W przeciwieństwie zatem do odszkodowania, które dotyczy szkód materialnych, zadośćuczynienie ma na celu wynagrodzenie szkód emocjonalnych, bólu, cierpienia psychicznego.
Co istotne celem zadośćuczynienia jest łagodzenie, a nie jak w przypadku odszkodowania, wyrównanie powstałej szkody. O ile bowiem można wycenić i zrekompensować poszkodowanemu uszkodzenie samochodu tak nie sposób za pomocą środków finansowych zabrać od kogoś cierpienie spowodowane utratą bliskiej osoby, emocjonalną krzywdę spowodowaną pobiciem itp. Pieniądze otrzymane przez poszkodowanego tytułem zadośćuczynienia mają zrekompensować mu negatywne przeżycia.
Kodeks cywilny przewiduje zadośćuczynienie w wypadkach określonych w art. 4172, 445, 446 § 4 , art. 446 2 i art. 448 k.c., przyjmując, że u jego podłoża leży „doznana krzywda” wyrządzona czynem niedozwolonym, bez względu na podstawy odpowiedzialności z tego tytułu (wina, ryzyko, zasady słuszności).
Unormowania te mają w ramach kodeksu cywilnego charakter wyczerpujący, co oznacza, że poza przypadkami wyraźnie uregulowanymi w wymienionych przepisach przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego nie jest możliwe.
Nie wyłącza to wyjątkowych przypadków zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę przewidywanych przepisami innych ustaw np. prawie prasowym, ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2017 r., poz. 776 ze zm.). Dziś skupie się zadośćuczynieniu uregulowanym w kodeksie cywilnym.
Art. 445. § 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
- 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.
- 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Jak wynika z powyższego przepisu by można mówić w ogóle o zadośćuczynieniu po stronie osoby zgłaszającej roszczenie musi zaistnieć krzywda.
Roszczenie to ma charakter fakultatywny „sąd może”, jednakże w judykaturze przypadki odmowy zadośćuczynienia są stosunkowo nieliczne.
Tytułem przykładu warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego, w którym Sąd orzekł, że z możliwości nieprzyznania zadośćuczynienia sąd może skorzystać wtedy, gdy osoba odpowiedzialna uczyniła wszystko, aby zapobiec szkodzie i złagodzić dolegliwość, która w rezultacie okazała się niewielka (wyrok SN z dnia 23 stycznia 1974 r., II CR 763/73).
W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy uznał, że sąd powinien odmówić zadośćuczynienia wtedy, gdy krzywda w związku z drobnym uszkodzeniem ciała poszkodowanego jest nieznaczna, a jednocześnie niewielki jest stopień winy sprawcy szkody (wyrok SN z dnia 27 listopada 1975 r., II CR 604/75, LEX nr 7775).
Pomimo jednak fakultatywnego charakteru tego roszczenia, jeżeli zostaną spełnione przesłanki ustawowe to sąd, co do zasady takie roszczenie zasądzi.
O zadośćuczynienie możesz się ubiegać przykładowo, gdy na skutek wypadku komunikacyjnego doznałeś obrażeń ciała lub trwałego uszczerbku na zdrowiu, bólu, gdy na skutek wypadku straciliśmy bliską osobę, jeżeli w przypadkach błędu medycznego ucierpiało twoje zdrowie lub zostałeś czasowo lub trwale oszpecony.
Wysokość zadośćuczynienia
Kwota zadośćuczynienia jest ustalana indywidualnie przez sąd, który bierze pod uwagę rodzaj i rozmiar doznanej krzywdy.
Podstawową funkcją zadośćuczynienia jest funkcja kompensacyjna, co oznacza, że kwota pieniężna przyznana poszkodowanemu ma w pełni lub w możliwym stopniu zrekompensować wyrządzoną mu krzywdę.
Pamiętać przy tym należy, że każdy przypadek jest inny i rozpatrywany indywidualnie, przy czym przy szacowaniu wysokości zadośćuczynienia bierze się pod uwagę różne czynniki takie chociażby jak: stopień cierpienia i jego długotrwałość, konsekwencje fizyczne i psychiczne, wpływ zdarzenia na życie powoda, obniżenie jakości życia.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2016 r.,III CSK 217/15 stwierdzono, że:
cechą charakterystyczną szkody niemajątkowej (zadośćuczynienia) jest niewymierność w pieniądzu. Nie można obliczyć jej wielkości, co wynika z samej istoty krzywdy.
Z kolei w wyroku Sądu Apelacyjnego z Wrocławia czytamy:
Zadośćuczynienie ma mieć przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. Jednocześnie wysokość ta nie może być nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być „odpowiednia” w tym znaczeniu, że powinna być – przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanego – utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa.
Na wysokość zadośćuczynienia za krzywdę związaną z uszkodzeniami ciała lub rozstrojem zdrowia mają wpływ m.in. następujące czynniki: rozmiar cierpień psychicznych i fizycznych, stopień i charakter uszczerbku na zdrowiu (trwały lub czasowy), nieodwracalność następstw wypadku, kalectwo i jego stopień, rodzaj wykonywanej pracy, konieczność korzystania ze wsparcia bliskich.
W przypadku śmierci bliskiej osoby z reguły bierze się pod uwagę: rozmiar doznanych negatywnych emocji osób bliskim zmarłemu i ich intensywność, dolegliwości fizyczne (różnego rodzaju zaburzenia i pogorszenie stanu zdrowia), jak śmierć osoby najbliższej wpłynęła na funkcjonowanie pozostałych członków rodziny.
Jak zatem widać zadośćuczynienie to złożony temat a wysokość zadośćuczynienia zasądzanego przez sąd jest naprawdę różna.
W praktyce, w celu prawidłowej oceny wysokości doznanej krzywdy (zadośćuczynienia) najczęściej przeprowadzany jest dowód z opinii biegłego.
Jak ubiegać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie
W przypadku roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie najważniejsze to oczywiście by zebrać dowody takie jak: dokumentacja medyczna (zaświadczenia, wyniki badań), faktury i rachunki (koszty leczenia, naprawy), dokumentacja policyjna (notatka z wypadku), zeznania świadków. Warto także posiadać opinie lekarza, w przypadku dochodzenia zadośćuczynienia opinię psychologa lub psychiatry.
W przypadku szkód z OC sprawcy, zgłoś roszczenie do jego ubezpieczyciela. W innych przypadkach, skontaktuj się z osobą lub instytucją odpowiedzialną za szkodę.
W skomplikowanych sprawach warto skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego.
Jeśli nie uda się osiągnąć porozumienia należy rozważyć skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego.
Roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie podlegają przedawnieniu
Roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (np. wypadek komunikacyjny, błąd medyczny) przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Jednakże, termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
Oczywiście od każdej zasady są wyjątki i tak jeżeli szkoda wynikła z przestępstwa, roszczenie przedawnia się po 20 latach od dnia jego popełnienia, niezależnie od tego, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i sprawcy.
Ponadto w przypadku szkody na osobie małoletniego, przedawnienie nie może nastąpić wcześniej niż 2 lata po uzyskaniu przez niego pełnoletności.
Odszkodowanie a zadośćuczynienie – podsumowanie
Jak widać z powyższego oba odszkodowanie i zadośćuczynienie tylko pozornie są do siebie podobne.
Mają postawione przed sobą odmienne cele, inaczej przebiega ich wyliczenie i nie zawsze są przyznawane razem. O ile bowiem odszkodowanie ma charakter materialny niejako matematyczny mający zwrócić poszkodowanemu to co na skutek zdarzenia utracił, tak zadośćuczynienie ma charakter kompensacyjny i w pewnym sensie moralny, gdyż ma złagodzić negatywne skutki natury emocjonalnej, psychicznej.
Pogląd o kompensacyjnym charakterze zadośćuczynienia wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 marca 2006 r., IV CSK 80/053.
Stwierdzono w nim, że:
Zadośćuczynienie przewidziane w art. 445 § 1 k.c. ma charakter kompensacyjny; stanowi sposób naprawienia krzywdy w postaci doznanych cierpień fizycznych i psychicznych. Powinno ono uwzględniać nie tylko krzywdę istniejącą w chwili orzekania, ale również taką, którą poszkodowany będzie w przyszłości na pewno odczuwać, oraz krzywdę dającą się z dużym stopniem prawdopodobieństwa przewidzieć.
Paweł Pokorski
radca prawny
Zdjęcia: Kaboompics.com, Andrew Neel
***
Odszkodowanie za uszkodzenie pojazdu przez dziurę w drodze – jak je uzyskać?
W jaki sposób uzyskać odszkodowanie za uszkodzenie pojazdu przez dziurę w drodze?
Zły stan nawierzchni dróg publicznych a zwłaszcza tzw. dziury w drodze to powszechny problem, który nie tylko obniża komfort jazdy ale także może prowadzić do poważnych uszkodzeń pojazdu. Problem nasila się w okresie zimowo-wiosennym, gdy wraz z topniejącym śniegiem, „topnieje” też asfalt, a wiosna wita nas nowymi uszkodzeniami dróg. Jeżeli na skutek wjechania w ubytek w jezdni uszkodziłeś samochód, możesz ubiegać się o odszkodowanie [Czytaj dalej…]
