Medycyna niesamowicie się rozwinęła i jej postęp jest wielki. Choroby, które jeszcze niedawno były „wyrokiem”, dziś stają się wyzwaniem dla lekarzy. Transplantacje organów, terapie genowe, roboty chirurgiczne – to tylko niektóre z cudów, które stały się naszą rzeczywistością. Wydawać by się mogło, że w tak zaawansowanym świecie, gdzie wiedza i technologia osiągnęły niewyobrażalne wyżyny, margines błędu powinien być minimalny jednak pomimo postępu świat medycyny nie jest wolny od potknięć. Te potknięcia, często nazywane błędami medycznymi, mają poważne konsekwencje dla zdrowia i życia pacjentów. Czym właściwie są błędy medyczne i jak często się zdarzają?
Czym jest błąd medyczny?
Intuicyjnie błąd medyczny kojarzymy je z pomyłką lekarza, która negatywnie wpłynęła na zdrowie pacjenta. Prawna definicja błędu medycznego nie istnieje w konkretnym przepisie prawa. Jednak mimo braku legalnej definicji jako błąd medyczny rozumie się działanie lub zaniechanie lekarza (lub innego personelu medycznego), które odbiega od standardów postępowania medycznego, aktualnej wiedzy i zasad etyki zawodowej, a w konsekwencji prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta lub jego śmierci.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1955 r. stwierdzono „Błędem w sztuce lekarskiej jest czynność (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medyczną w zakresie dla lekarza dostępnym” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1955 r., sygnatura akt IV CR 39/54, OSN 1957/1, poz. 7).
Przy czym podkreślić należy, że nie każde niepowodzenie leczenia jest błędem medycznym.
Medycyna nie jest nauką ścisłą (zero – jedynkową). Ludzki organizm jest bardzo złożony i reaguje w indywidualny sposób na leki, zabiegi czy nawet takie same choroby. Czasami, pomimo najwyższych kompetencji lekarza i zastosowania optymalnych metod leczenia, terapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Mogą pojawić się nieprzewidziane reakcje, skutki uboczne, które niekoniecznie wynikają z czyjegoś zaniedbania.
Dlatego właśnie granica między nieuniknionym powikłaniem, będącym wpisanym ryzykiem w daną procedurę, a błędem medycznym, wynikającym z niedbalstwa, braku wiedzy lub nieprzestrzegania standardów, jest często cienka i stanowi przedmiot analiz prawnych oraz etycznych dyskusji. Ocena, czy w danym przypadku doszło do błędu, wymaga wnikliwego zbadania okoliczności, porównania podjętych działań z obowiązującymi wytycznymi i ustalenia, czy personel medyczny dołożył należytej staranności.
To, jak złożona i niejednoznaczna potrafi być ocena, czy doszło do błędu medycznego, doskonale ilustruje fakt, że w każdej sprawie, zarówno na gruncie prawa cywilnego czy nawet karnego, kluczowe i nieodzowne staje się zasięgnięcie opinii niezależnego biegłego, a nierzadko, w sytuacjach szczególnie złożonych i wymagających specjalistycznej wiedzy z wielu dziedzin medycyny, opinii całego instytutu naukowego.
Biegły, dysponujący aktualną wiedzą i doświadczeniem, ma za zadanie obiektywnie ocenić, czy w konkretnym przypadku doszło do odstępstw od przyjętych norm postępowania i czy te odstępstwa miały bezpośredni wpływ na pogorszenie stanu zdrowia pacjenta.
W bardziej skomplikowanych sprawach (np. gdy mamy do czynienia z rzadkimi schorzeniami czy wieloma nakładającymi się czynnikami) jeden biegły – to za mało. W takich przypadkach występuje się do instytutu naukowo-badawczego, który dysponuje zespołem specjalistów z różnych dziedzin medycyny i zapleczem badawczym pozwalającym na dogłębną analizę dokumentacji i okoliczności sprawy. Opinia takiego instytutu jest często wiążąca.
Fakt, że system prawny w tak dużym stopniu opiera się na opinii biegłych i instytutów w sprawach o błędy medyczne, tylko potwierdza, jak subtelna i wymagająca specjalistycznej wiedzy jest granica między niepowodzeniem leczenia a zawinionym błędem.
To również świadczy o tym, jak ważne jest, aby ocena w takich sprawach była jak najbardziej obiektywna i oparta na rzetelnej wiedzy medycznej.
Błędy medyczne – skala problemu
Dokładne oszacowanie skali błędów medycznych jest trudne. Wiele przypadków nie jest zgłaszanych, a systemy raportowania w różnych krajach różnią się. Niemniej jednak, dostępne dane wskazują, że problem jest poważny.
Jednym z najczęściej cytowanych i wiarygodnych źródeł jest raport „To Err Is Human: Building a Safer Health System” opublikowany w 1999 roku przez Institute of Medicine (obecnie National Academy of Medicine) w Stanach Zjednoczonych. Raport ten szacował, że od 44 000 do 98 000 Amerykanów umiera rocznie w wyniku błędów medycznych. To plasowało błędy medyczne jako jedną z głównych przyczyn zgonów w USA, wyprzedzając wypadki samochodowe, raka piersi czy AIDS. Warto jednak zaznaczyć, że nowsze badania przeprowadzone w USA, takie jak raport z 2016 roku opublikowany w „The BMJ”, sugerują, że liczba zgonów spowodowanych błędami medycznymi może być znacznie wyższa, sięgając nawet 250 000 rocznie, co czyniłoby je trzecią najczęstszą przyczyną śmierci w tym kraju.
W 2019 r. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) opublikowała dokument dotyczący bezpieczeństwa pacjenta pt. Patient Safety Fact.
W dokumencie tym podano fakty na temat bezpieczeństwa pacjentów:
- 1 na 10 pacjentów zostaje poszkodowany podczas opieki szpitalnej;
- zdarzenia niepożądane spowodowane niebezpieczną opieką są prawdopodobnie 1 z 10 głównych przyczyn śmierci i niepełnosprawności na świecie;
- 4 na 10 pacjentów zostaje poszkodowanych w trakcie korzystania z podstawowej i ambulatoryjnej opieki zdrowotnej;
- niebezpieczne praktyki i błędy w leczeniu szkodzą milionom pacjentów i kosztują miliardy dolarów rocznie (globalnie koszty związane z błędami w leczeniu oszacowano na 42 mld dolarów amerykańskich rocznie, nie licząc utraconych zarobków, wydajności);
- niedokładna lub opóźniona diagnoza jest jedną z najczęstszych przyczyn szkody pacjenta i dotyka milionów osób (błąd diagnostyczny, czyli brak dokładnego i terminowego rozpoznania charakteru choroby, występuje w przypadku ok. 5% dorosłych pacjentów w warunkach ambulatoryjnych w Stanach Zjednoczonych);
- zakażenia szpitalne dotykają do 10 na 100 hospitalizowanych pacjentów;
- ponad milion pacjentów umiera rocznie z powodu powikłań po operacji.
Choć w Polsce brakuje tak szczegółowych statystyk, eksperci alarmują, że problem ten nie jest marginalny. Raporty Najwyższej Izby Kontroli (NIK) z różnych lat dotyczący funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej często wskazują na nieprawidłowości w organizacji i realizacji świadczeń zdrowotnych, które mogą prowadzić do błędów medycznych.
NIK zwracał uwagę m.in. na problemy z komunikacją między personelem, przeciążenie pracą, braki kadrowe oraz niedoskonałości w systemach monitorowania jakości.
Ponadto, dane z rejestru skarg pacjentów oraz statystyki spraw sądowych dotyczących błędów medycznych prowadzone przez poszczególne sądy i instytucje dają pewien obraz skali problemu, choć nie są to dane kompleksowe i ogólnokrajowe.
Rodzaje błędów medycznych
Błędy medyczne mogą przybierać wiele różnych form, wynikających z różnych etapów procesu leczenia i różnych działań lub zaniechań personelu medycznego. Można je kategoryzować na różne sposoby. Jedną z powszechnych klasyfikacji jest podział ze względu na rodzaj błędu i etap opieki zdrowotnej, w którym wystąpiły.
1. Błędy diagnostyczne
Występują one w 5 – 20% przypadkach (Singh H, Meyer AN, Tomasz EJ. Częstość błędów diagnostycznych w opiece ambulatoryjnej: szacunki z trzech dużych badań obserwacyjnych z udziałem dorosłych populacji USA. BMJ Qual Saf. 2014;23(9):727–31).
Błąd w postawieniu diagnozy: Postawienie nieprawidłowej diagnozy, pominięcie prawidłowej diagnozy lub opóźnienie w postawieniu właściwej diagnozy. Może to prowadzić do niewłaściwego lub opóźnionego leczenia.
Może to być też błąd w interpretacji badań np. nieprawidłowe odczytanie lub zinterpretowanie wyników badań laboratoryjnych, obrazowych (np. RTG, USG, MRI, CT) lub innych testów diagnostycznych. Błąd diagnostyczny często powiązany jest z błędem terapeutycznym bo przecież wadliwa diagnoza może pociągać za sobą niewłaściwą metodę lub sposób leczenia. Przykładem będzie wybór niewłaściwego sposobu przeprowadzenia porodu (siłami natury w miejsce koniecznego cesarskiego cięcia) lub pominięcie objawów sugerujących zawał serca i odesłanie pacjenta do domu.
Błąd zaniechania: Niewykonanie niezbędnych badań tj. zaniechanie zlecenia lub wykonania badań, które byłyby wskazane w danym stanie pacjenta i mogłyby przyczynić się do postawienia prawidłowej diagnozy lub wyboru mniej inwazyjnej metody leczenia. Błąd zaniechania jest częsty natomiast trzeba też pamiętać, że jest on stosunkowo trudny do udowodnienia.
2. Błędy terapeutyczne/lecznicze
Błąd w wyborze leczenia: wybór niewłaściwej metody leczenia, leku, dawki leku lub drogi podania leku.
Błąd w wykonaniu zabiegu: Nieprawidłowe przeprowadzenie operacji, inwazyjnego zabiegu diagnostycznego lub terapeutycznego. Może to obejmować błędy techniczne, uszkodzenie nieoperowanego narządu, pozostawienie ciała obcego w ciele pacjenta.
Błąd w ordynacji leków: Pomyłka przy dawkowaniu tj. pomyłka personelu medycznego przy wydawaniu zapisanego leku (podanie innego leku, innej dawki, o niewłaściwej porze lub niewłaściwą metodą).
Błąd w opiece pooperacyjnej: Niewłaściwe monitorowanie pacjenta po zabiegu, zaniedbanie w zakresie zapobiegania infekcjom lub innym powikłaniom.
3. Błędy proceduralne
Błędy komunikacji: Niewłaściwa wymiana informacji między personelem medycznym, między lekarzem a pacjentem, co może prowadzić do nieporozumień i błędnych decyzji. Błędy komunikacji – zdarzają się często.
Brak lub niewłaściwe oznakowanie: Pomyłki w oznakowaniu pacjentów, próbek laboratoryjnych, leków, co może prowadzić do zamiany osób lub materiałów.
4. Błędy związane z dokumentacją
Niekompletna lub nieczytelna dokumentacja: Brak istotnych informacji w historii choroby pacjenta lub nieczytelne zapisy, co utrudnia prawidłowe leczenie i monitorowanie.
Nieprawdziwe wpisy: Wpisywanie nieprawdziwych informacji do dokumentacji medycznej.
Warto podkreślić, że w wielu przypadkach dochodzi do kumulacji kilku rodzajów błędów, co potęguje negatywne skutki dla pacjenta.
Jako przykład błędu medycznego podam sytuację z zeszłego roku. Jak wynika z treści – jest to błąd diagnostyczny
Dziecko podczas zabawy uderzyło się w twarz.
Standardowa procedura czyli SOR i prześwietlenie RTG
Weryfikacja lekarza i… żadnych urazów, żadnych wskazań. Sytuacja czysta.
Po czasie dziecko miało problemy z oddychaniem. Rodzice udali się do lekarza ten spojrzał na stare prześwietlenie i zauważył na starym przeswietleniu złamanie nosa.
Przez czas od pierwszej wizyty na SORze do drugiej wizyty poszkodowanemu zdążyły zrosnąć się chrząstki przy jednoczesnym skrzywieniu komory nosowej. Na marginesie wskaże, że dzieciom (w przeciwieństwie do dorosłych) w celu prostowania nosa nie można go łamać.
Początkowo po zgłoszeniu szkody odmawiano wypłaty świadczenia. Trwała korespondencyjna wymiana argumentów, która wstępnie zakończyła się wypłatą świadczenia bezspornego dla dziecka w kwocie 18.000,00 zł. (osiemnaście tysięcy złotych)
Jest to kwota bezsporna.
Dzięki pracy Kancelarii – zostanie ona jeszcze zwiększona.
Ciekawe orzeczenie: Granice odpowiedzialności i standardy postępowania
Jednym z ciekawych orzeczeń, które warto przytoczyć jest Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2010 r., sygn. akt III CSK 245/09 (dotyczący błędu diagnostycznego):
Orzeczenie to, podkreśla obowiązek lekarza do podjęcia wszelkich dostępnych i adekwatnych środków diagnostycznych, kierując się aktualną wiedzą medyczną. Akcentuje zarówno subiektywny (posiadanie wiedzy), jak i obiektywny (zgodność z standardami) aspekt oceny postępowania lekarza.
Wyrok ten często jest przywoływany w sprawach dotyczących opóźnionej lub błędnej diagnozy, która doprowadziła do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta.
Błędu diagnostycznego i terapeutycznego dotyczy też Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2006 roku – IV CSK 80/05.
W ocenie Sądu, błędna diagnoza wynikała z przyczyn zawinionych przez lekarzy, z niedołożenia przez nich należytej staranności w ustaleniu przesłanek, na których oparli swoją diagnozę, w szczególności z nieprzeprowadzenia koniecznego badania pomocniczego w postaci biopsji.
Z kolei Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 stycznia 2002 roku – I ACa 576/01 dotyczy błędu terapeutycznego.
W przedmiotowej sprawie sąd uznał, że lekarz prowadzący poród dopuścił się zawinionego lekarskiego błędu terapeutycznego, dokonując wyboru niewłaściwej metody poprzez kontynuowanie porodu siłami natury, gdy tymczasem istniały uzasadnione przesłanki do przeprowadzenia operacji cesarskiego cięcia.
Błędy medyczne – podsumowanie
Staje się jasne, że błędy medyczne stanowią złożony i wielopłaszczyznowy problem. Błędy medyczne dotykają nie tylko jednostkowych pacjentów i ich rodzin, nierzadko prowadząc do trwałych kalectw, cierpienia, a nawet śmierci.
Czy mieliście Państwo do czynienia z sytuacją, którą podejrzewacie o błąd medyczny? Jakie są Wasze doświadczenia i przemyślenia na ten temat? Zachęcam do dzielenia się swoimi komentarzami poniżej.
Paweł Pokorski
radca prawny
Zdjęcia: Fotos, National Cancer Institute
***
Odszkodowanie a zadośćuczynienie – czym się różnią i jak się o nie ubiegać?
Zarówno odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie są formami rekompensaty za poniesione szkody, ale dotyczą różnych rodzajów szkód. Pojęcia te często bywają używane zamiennie i wielu osobom może się wydawać, że odszkodowanie i zadośćuczynienie to to samo.
O ile w codziennym życiu nie ma to większego znaczenia, tak rozpatrując te zagadnienia na gruncie prawnym są to zupełnie inne roszczenia [Czytaj dalej…]
